Hàng chục nghìn đô 'chạy' giấy phép

Đây là thông tin gây xôn xao nhất tại cuộc toạ đàm lấy ý kiến về sửa đổi Nghị định 109 của Chính phủ về xuất khẩu gạo tổ chức ngày 22/2 tại Tp HCM.

Ông Ngô Văn Nam, Tổng giám đốc Công ty ADC (TP. Hồ Chí Minh) tiết lộ: "Mỗi lần đi xin giấy phép xuất khẩu gạo, tốn ít nhất mấy chục ngàn đô". Khi được đại diện ban tổ chức hỏi lại: "Mấy chục ngàn đô đó, anh nộp cho ai?, ông Nam không ngần ngại nói:"Thực sự, mỗi lần không dưới 20.000 USD!"

Ông Ngô Văn Nam, Tổng Giám đốc Công ty TNHH ADC (Tp HCM) chuyên về xuất khẩu gạo

Theo ông Nam, đơn cử như quy định gia hạn khi hết thời hạn theo giấy phép xuất khẩu, DN cũng lại phải tốn tiền. Nếu không, công ty sẽ mất tên trong danh sách được xuất khẩu gạo.

Quy định về vùng nguyên liệu cũng đang là một rào cản. "Có những DN rất uy tín, có sản phẩm tốt nhưng lại không đủ diện tích vùng nguyên liệu theo quy định. Để xuất khẩu được, họ đã phải chạy thủ tục", ông Nam kể.

Không chỉ có thế, theo chia sẻ của vị tổng giám đốc này, mỗi lần xuất khẩu gạo, công ty còn tốn thời gian vào những việc không cần thiết như phải đi báo cáo Bộ Công Thương những nội dung như xuất khẩu bao nhiêu, còn tồn đọng bao nhiêu...

Ông Nam đề nghị: cần bãi bỏ tất cả các điều kiện như vậy."Đều rất hình thức, không hợp với thực tế, vừa không cần thiết, vừa phiền phức cho DN", ông Nam nói.

Theo người đứng đầu công ty ADC, cơ chế thị trường sẽ điều tiết những vấn đề trên. Doanh nghiệp muốn xuất khẩu gạo đi Mỹ, EU thì họ tự buộc phải đáp ứng các tiêu chuẩn của các thị trường này từ vùng nguyên liệu, truy xuất nguồn gốc xuất xứ... mà không cần đến một sự áp đặt nào.

Xuất khẩu gạo Việt Nam đang tốn kém chi phí về thủ tục

Chia sẻ kinh nghiệm từ ngành thuỷ sản, bà Nguyễn Thị Hồng Minh, chuyên gia của Liên minh Nông nghiệp nói: "Trước đây, các nhà nhập khẩu nước ngoài chỉ kiểm tra khâu an toàn vệ sinh thực phẩm ở nhà máy chế biến, nhưng bây giờ, họ kiểm tra cả vùng nguyên liệu nữa. Tiêu chuẩn của thế giới bây giờ còn là các vấn đề về tồn dư thuốc trừ sâu, dư lượng thuốc kháng sinh...."

"Do vậy, DN đương nhiên phải đáp ứng vùng nguyên liệu. Nhà nước tự nhiên quy định bắt buộc về vấn đề này để làm gì? Tại sao lại phải ép doanh nghiệp những thứ đó?", bà Minh đặt câu hỏi.

Bà bày tỏ: "Với cung cách quản lý lúa gạo giữ như thế này, không thể có cạnh tranh, không thể có tiến bộ như Thái Lan được".

Dân Philippines ăn gạo Việt rẻ hơn

Theo ông Nguyễn Quang Thái, Chuyên gia đến từ Viên Ngiên cứu Kinh tế và chính sách (VEPR), quy định giá hợp đồng không thấp hơn giá sàn cũng đang gây bức xúc cho DN.

"Giá sàn so với giá hợp đồng thực tế thường rất khác, rất khó xác định và không có ý nghĩa nhiều cho việc ổn định thị trường, thậm chí còn tạo thêm bất ổn. Năm 2011, giá sàn xuất khẩu gạo thay đổi tới 8 lần đã gây ra rất nhiều rui ro cho các DN", ông Thái nói.

TS Vũ Trọng Khải, nguyên Hiệu trưởng Trường Quản lý cán bộ nông nghiệp còn chỉ ra một nghịch cảnh trên thị trường gạo. "người dân Philipiness ăn gạo Việt Nam rẻ hơn người lao động Việt Nam ăn gạo Việt Nam. Chúng ta bán cho họ 300 USD/tấn, chưa tới 8.000 đồng/kg kể cả phí vận chuyển, còn người lao động Việt Nam ăn với giá 10.000-12.000 đồng/kg, các đại biểu ngồi đây chắc ăn gạo 18.000-20.000 đồng/kg", TS Khải nói.

Ông Nguyễn Đức Thành, Viện trưởng Viện VEPR bình luận, thị trường có thể có 90% DN đáp ứng điều kiện (như vùng nguyên liệu) nhưng 10% còn lại đi vào thị trường ngách, không đáp ứng được. Do vậy, các điều kiện ở Nghị định 109 đã loại bỏ 10% số DN kia, làm mất đi tính đa dạng của thị trường, là trở thành rào cản cho nhiều mô hình kinh doanh mới.

Ông Trần Ngọc Liêm, Phó Giám đốc Chi nhánh Phòng Thương mại và công nghiệp Việt Nam (VCCI) tại Tp HCM cũng cho rằng, việc Nhà nước đang can thiệp quá sâu vào thị trường gạo là không hiệu quả.

Năm 2016, xuất khẩu gạo của Việt Nam đạt 2,2 tỷ USD, giảm 21,7% về giá trị so với năm 2015, giảm 25,7% về lượng. Như vậy, "ngành gạo Việt Nam vẫn tiếp tục con đường suy giảm và ngày càng giảm nhanh hơn", ông Liêm nói.

Theo nghiên cứu của VEPR, Chính phủ cần bãi bỏ 8 trong tổng số 10 điều kiện trong xuất khẩu gạo hiện nay như quy mô kho chứa, công suất xay xát, dữ trữ lưu thông, diện tích vùng nguyên liệu, giá sàn, các quy định giao hàng xuất khẩu, cấm xuất khẩu gạo vào thị trường tập trung...

Điều kiện kinh doanh chỉ nên giữ lại điều chỉnh ở 2 vấn đề về việc trở thành thương nhân đầu mối giao dịch hợp đồng tập trung và uỷ thác xuất khẩu gạo tập trung nhưng vẫn phải sửa đổi cho minh bạch hơn.